http://www.ipo.pl/kredyty/wiadomosci/prawne_uwarunkowania_wh...


Ujawnienie kwalifikowane

Stany Zjednoczone można uważać za kolebkę whistleblowingu. Rozwiązania tam powstałe traktowane są jako wzorcowe, szczególnie w ostatnim okresie, gdy ustawą Sarbanes-Oxley Act wprowadzono whistleblowing do instrumentarium corporate governance. Wśród źródeł inspiracji w obszerze prawa dotyczącego whistleblowingu wymienić należy jednak także rozwiązania brytyjskie. Choć zjawisko niezgody na udział w nadużyciach popełnianych w organizacjach i wspólnotach występowało na wyspach brytyjskich od wieków i przypuszczalnie równie często jak w Stanach Zjednoczonych, to ustawowej ochrony doczekało się dopiero w końcu XX wieku. Prace nad legislacją w zakresie whistleblowingu trwały w Wielkiej Brytanii blisko 10 lat. Bezpośrednią przyczyną ich podjęcia było osłabienie zaufania do instytucji publicznych i prywatnych po ujawnionych skandalach i nadużyciach, które miały miejsce w końcu lat 80. XX w.

Pierwsza odpowiedzią na te zjawiska były zasady corporate governance opracowane pod kierownictwem Sir A. Cadbury’ego w 1992 r. (Cadbury Code). Wprowadzenie w życie przepisów prawa dotyczących whistleblowingu wymagało dużo więcej czasu – Public Interest Disclosure Act (PIDA) został bowiem uchwalony w 1998 r. Prace nad projektem ustawy były finansowane grantem z prywatnej instytucji dobroczynnej oraz powołanego w celu promowania whistleblowingu w interesie publicznym stowarzyszenia użyteczności publicznej (Public Concern At Work). Powstała w wyniku tych działań ustawa jest oceniana jako jeden z najdalej idących w ochronie demaskatorów aktów prawnych na świecie.

Ustawa o ujawnianiu informacji w interesie publicznym (PIDA 1998) jest częścią brytyjskiego prawa pracy. Funkcjonuje ona w łączności z ustawą o prawach pracowników z 1996 r. oraz z ustawą o nieuczciwym zwalnianiu pracowników. Na mocy ustawy, proces whistleblowingu został zalegalizowany, a pracownik, który ujawnił informacje mając na względzie interes innych, podlega ochronie prawnej przeciwko aktom dyskryminacji.

Prawo brytyjskie jednoznacznie definiuje pojęcie „kwalifikowanego ujawnienia” i warunki, w których będzie ono objęte ochroną, czyli tzw. „chronione ujawnienie”, oraz określa, którzy pracownicy mogą ubiegać się o ochronę. Według ustawy, o prawach pracowników kwalifikowanym ujawnieniem jest to, w którym pracownik wykazujący uzasadnione przekonanie, ma zamiar ujawnić fakty zaliczane do jednej lub kilku kategorii: przestępstwo kryminalne, niezgodność z którymkolwiek przepisem prawa, niesprawiedliwa decyzja, zagrożenie zdrowia i bezpieczeństwa dowolnej jednostki, zniszczenia środowiska, rozmyślne zatajanie informacji związanej z powyżej wymienionymi przypadkami. Z kolei „chronione ujawnienie” informacji jest określane jako „ujawnienie kwalifikowane”, gdy jest uczynione wobec (do) przełożonego lub innej odpowiedzialnej osoby/firmy, lub na podstawie szczegółowych przepisów do ministra rządu lub innych osób wskazanych przez rząd, lub pod pewnymi warunkami także do innych osób, np. mediów. Ustawie podlegają wszyscy pracownicy w sektorze prywatnym oraz publicznym, w tym policjanci, z wyjątkiem wojska i służb specjalnych.